بسیاری از ما تماشای پی‌درپی قسمت‌های یک سریال یا خواندن طولانی‌مدت یک کتاب را نوعی اتلاف وقت می‌دانیم، اما تحقیق جدیدی نشان می‌دهد که این غرق‌شدن در دنیای داستان‌ها ممکن است یک عملکرد روانی مهم و مفید داشته باشد و به کاهش استرس روزمره کمک کند.
براساس گزارش Studyfinds، محققان دریافتند افرادی که به صورت پیاپی و در نشست‌های طولانی به تماشای سریال یا خواندن کتاب می‌پردازند، بیشتر درگیر فرایندی می‌شوند که محققان آن را «مداخله تخیلی گذشته‌نگر» (Retrospective Imaginative Involvement) می‌نامند. این فرایند به معنای فکرکردن و بازی ذهنی با داستان‌ها، شخصیت‌ها و سناریوهای مختلف، پس از پایان مطالعه یا تماشای آن‌هاست. به نظر می‌رسد این درگیری ذهنی مداوم می‌تواند برای کاهش استرس و بهبود سلامت روان مفید باشد.
پژوهشگران دانشگاه جورجیا و دانشگاه ایالتی میشیگان روی ۵۴۰ دانشجو تحقیق انجام دادند و دریافتند که مشاهده پیاپی و متوالی محتوا باعث ایجاد «مدل‌های ذهنی غنی‌تر» از داستان در مغز ما می‌شود. این مدل‌های ذهنی قوی‌تر، یادآوری داستان را آسان‌تر و زمینه را برای درگیری تخیلی مداوم فراهم می‌کنند.
«جاشوا بالدوین» (Joshua Baldwin)، نویسنده اصلی این مطالعه، می‌گوید: «انسان‌ها موجوداتی داستان‌گو هستند. یکی از کارکردهای روایت‌ها، برآورده‌کردن انگیزه‌هایی مانند ارتباط با دیگران، احساس استقلال و اعتماد به نفس، و حتی امنیت و ایمنی است. داستان‌ها شخصیت‌هایی دارند که این نقش‌ها را ایفا می‌کنند و ما می‌توانیم این نیازها را از طریق آن‌ها برآورده کنیم.»
به عبارت دیگر، وقتی در طول روز با استرس مواجه می‌شویم، ذهن ما می‌تواند به این دنیاهای داستانی غنی که ساخته‌ایم پناه ببرد، صحنه‌ها را دوباره پخش کند یا سناریوهای جدیدی را تصور کند و از این طریق به آرامش موقت دست یابد.
نکته جالب توجه در این مطالعه، تفاوت واکنش ذهن به انواع مختلف داستان‌ها بود. داستان‌هایی که عمدتاً «لذت‌بخش» بودند (مانند کمدی‌های سبک یا ماجراجویی) بیشتر باعث «بازپخش ذهنی ساده» می‌شدند؛ یعنی فرد صحنه‌های مورد علاقه خود را در ذهن مرور می‌کرد.
اما داستان‌هایی که «قابل تأمل» و عمیق‌تر بودند (مانند سریال‌های درام پیچیده) منجر به «پردازش خلاقانه» می‌شدند. در این حالت، فرد شروع به تصور سناریوهای جایگزین، نوشتن داستان‌های فرعی برای شخصیت‌ها یا بازنویسی پایان داستان در ذهن خود می‌کرد.
محققان تأکید می‌کنند که این مطالعه به این معنا نیست که تماشای بی‌رویه سریال‌ها سلامت روان را بهبود می‌دهد، بلکه نشان می‌دهد که این رفتار با یک فرایند ذهنی که می‌تواند به مقابله با استرس کمک کند، مرتبط است. این تحقیق دارای محدودیت‌هایی نیز بوده است؛ از جمله اینکه براساس گزارش‌های خود شرکت‌کنندگان انجام شده و نمونه آماری آن به دانشجویان محدود بوده است.
بااین‌حال، این یافته‌ها دیدگاه صرفاً منفی نسبت به پدیده «Binge-watching» (تماشای پی‌درپی) را به چالش می‌کشند و نشان می‌دهند که این رفتار، بسته به محتوا، انگیزه فرد و زمینه، می‌تواند کارکردهای روانی معناداری نیز داشته باشد.
یافته‌های این پژوهش در ژورنال Acta Psychologica منتشر شده است.
