ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی در جهان، دهه‌هاست با چالش جدی در مدیریت و بهینه‌سازی این حوزه روبه‌روست. شدت مصرف انرژی کشور، یعنی مقدار انرژی مصرفی برای تولید هر واحد محصول یا خدمات، چند برابر متوسط جهانی است. این مسئله نه‌تنها منابع داخلی را تحت فشار قرار داده، بلکه پیامدهای اقتصادی، زیست‌محیطی و حتی سیاسی قابل‌توجهی ایجاد کرده است.
به گزارش خبرنگار مهر، از اواخر دهه ۱۳۷۰، دولت طرح‌ها و نهادهای متعددی را با هدف کاهش مصرف و ارتقای بهره‌وری ایجاد کرد. «شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت» و برنامه‌هایی مانند استانداردسازی وسایل گرمایشی، توسعه خودروهای کم‌مصرف و اصلاح شبکه توزیع انرژی، از جمله اقدامات اجرایی این دوره بودند. با وجود برخی موفقیت‌های اولیه، مشکلاتی همچون کمبود بودجه، عدم تعامل بین سازمانی، ضعف نظارت، و بی‌توجهی به واقعیت‌های بازار مصرف موجب شد بسیاری از طرح‌ها به سرانجام نرسند.
در سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵، با اجرای فازهای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها، امید می‌رفت که اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و فشار اقتصادی، انگیزه‌ای برای کاهش مصرف ایجاد کند. اما به‌دلیل تداوم یارانه‌های پنهان، نبود آموزش عمومی و ضعف فناوری بومی، کاهش مصرف پایدار حاصل نشد. حتی پروژه‌هایی مانند طراحی بخاری‌های بهینه و تجهیزات کم‌مصرف به علت قیمت بالا و عدم استقبال مصرف‌کنندگان به شکست انجامید.
چالش دیگر، رویکرد پراکنده و پروژه‌محور بود. بهینه‌سازی در قالب یک شرکت یا مجموعه محدود، بدون جایگاه حقوقی و ساختار تخصصی گسترده، نتوانست نقش مؤثری در سیاست‌گذاری کلان ایفا کند. همین رویکرد باعث شد برخی سیاست‌گذاران معتقد شوند که تشکیل «سازمان مدیریت مصرف انرژی» می‌تواند پاسخگوی نیاز باشد.
با این حال، سابقه تعدد نهادهای مشابه در حوزه انرژی و شکست بسیاری از آن‌ها، نگرانی‌ها را درباره کارآمدی چنین ساختاری افزایش داده است. کارشناسان یادآور می‌شوند که ایجاد سازمان جدید بدون آسیب‌شناسی دقیق تجربه‌های گذشته، نه‌تنها ممکن است بهینه‌سازی را بهبود نبخشد، بلکه می‌تواند هزینه‌های اداری و ساختاری را افزایش داده و مشکلات موجود را پیچیده‌تر کند.
امروز بحث انرژی نه‌تنها به حوزه اقتصاد داخلی محدود نیست، بلکه با مسائل جهانی مانند تغییرات اقلیمی، توافقات بین‌المللی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، و تحولات بازار جهانی انرژی گره خورده است. در چنین شرایطی، ایران نیازمند تصمیم‌گیری‌هایی مبتنی بر داده، فناوری و هماهنگی چندبخشی است تا از چرخه ناکامی طرح‌های بهینه‌سازی خارج شود.
حسن‌مرادی کارشناس انرژی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تأسیس سازمان فرا دستگاهی بهینه سازی انرژی گفت: مصرف بهینه انرژی متأسفانه بسیار بسیار ناموفق بود به همین دلیل ما بنا داریم که یک سازمان جدیدی در این خصوص تأسیس کنیم.
وی با اشاره به اینکه برای ایجاد سازمان مدیریت مصرف انرژی ابتدا باید دلایل موفقیت و ناکامی سایر سازمان‌های مشابه را مورد بررسی قرار داد، گفت: متأسفانه شرکت بهینه سازی مصرف انرژی از ضعف ساختاری برخوردار بود و یکی از اقداماتی که در دستور کار داشتند طراحی و ساخت بخاری‌های جدید بهینه بود اما به علت قیمت بالا خریدار نداشت.
مرادی با اشاره به اشاره به اینکه بهینه سازی حتی قالب یک شرکت نتوانست به درستی به وظایف خود عمل کند، تاکید کرد: بهینه سازی در قالب یک شرکت نتوانست اقدام جدی انجام دهد و این سوال وجود دارد که اگر به سازمان تبدیل شود و به جای ۲۰۰ تا پرسنل ۸۰۰ داشته باشیم مشکل حل می‌شود!
این کارشناس انرژی خاطر نشان کرد: تا زمانی که آسیب شناسی صورت نگیرد که چرا این شرکت نتوانسته به درستی به وظایف خود عمل کند تشکیل سازمان جدیدی می‌تواند به مشکلات ما بیفزاید.
وی تاکید کر: با توجه به این شرایط ابتدا باید نیازسنجی صورت بگیرد و قبل از ایجاد یک ساز و کار اجرایی و اینکه واقعاً اگر این پتانسیل‌ها جمع شود آیا می‌تواند موفق باشد یا آنکه باز با تعلل روبرو هستیم.
وی در خاتمه تاکید کرد: به عقیده من باید برای ایجاد سازمان بهینه سازی مصرف انرژی باید به صورت جدی کار شود و یک آزمایش و تحقیق مطلوب صورت بگیرد، همین شرکت ارتقا پیدا کند و به هیچ وجه ساختار جدیدی ایجاد نکنیم.
