به گزارش خبرنگار مهر، مفهوم «ادبیات بیداری» ناظر به اندیشه استکبارستیزی امام خمینی (ره) شکل گرفته است. پیروزی انقلاب اسلامی ایران به عنوان نقطه عطف تحولات سیاسی قرن گذشته، موج جدیدی از مبارزات علیه ظلم و ستم را در کشورهای جهان به ویژه در میان ملت‌های اسلامی پدید آورده است.
هنر و ادبیات، تنها ابزار زیبایی‌شناسی و سرگرمی نیستند؛ آینه‌ای از جانِ جمعی یک ملت و تجلی آرزوها، رنج‌ها و امیدهای مردم‌اند. در لحظاتی که تاریخ به نقطه‌های بحرانی خود می‌رسد، این دو عرصه بیش از هر زمان دیگر به رسالت حقیقی‌شان یعنی بیدار کردن انسان و جامعه نزدیک می‌شوند.
در این گونه ادبیات، واژه‌ها خنثی نیستند؛ هر واژه جرقه‌ای است که در جان مخاطب روشن می‌شود. ادبیاتی که خواننده را به پرسش از وضعیت خود در نسبت با مفهوم بیداری وامی‌دارد؛ و در نهایت تاریخ را به چراغی برای فردا بدل می‌کند.
آنچه هنر و ادبیات بیداری را متمایز از سایر موضوعات می‌سازد، پیوند عمیق آن با انسانِ در حال مبارزه با ظلم و استبداد است. اثار تولیدی در این حوزه محصول خلوت فردی صرف نیستند، بلکه پژواکی از اراده جمعی‌اند. هر جا که ظلم، استبداد یا اشغال بر ملتی سایه افکنده، ادبیات و هنر بیداری به منزله سلاحی نرم و کارآمد ظهور کرده است؛ سلاحی که نه با خون، که با حقیقت و آگاهی کار می‌کند.
ماموریت اصلی دفتر «هنر و ادبیات بیداری» حوزه هنری انقلاب اسلامی گرداوری و نشر روایت‌های بیداری متاثر از انقلاب اسلامی در فراسوی مرزهاست. تلاش این دفتر بر ماندگاری پدیده شگرف بیداری اسلامی با بهره‌مندی از قدرت روایت‌گری و اثربخشی قالب هنر و ترجمه آثار شاخص است.
در این یادداشت به معرفی کتاب‌های شاخص دفتر هنر و ادبیات بیداری می‌پردازیم که در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است.
«دیدار با دبیرکل» به کوشش فائزه طاووسی محصول دفتر هنر و ادبیات بیداری؛ حاوی بیست روایت از مجاهدین جبهه مقاومت، همسران شهدا، هنرمندان، خبرنگاران و اهالی قلم در دیدار با سید حسن نصرالله است. این اثر نگاه مردمی به یک چهره‌ای بین‌المللی است و بایگانی زنده‌ای از خاطره‌های مردمی است که در کنار هم پرتره‌ای انسانی از یکی از قوی‌ترین و محبوب‌ترین رهبران مقاومت منطقه را ترسیم می‌کنند. در این کار سعی شده است تا از دریچه‌ای انسانی به شخصیت و منش یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های مقاومت در جهان معاصر نگاه شود. هر روایت، بازتابی از زاویه‌دید و تجربه منحصربه‌فرد راوی است و همین تنوع، تصویری چندبعدی و ملموس‌تر از دبیرکل حزب‌الله ارائه می‌دهد. «دیدار با دبیرکل» بر جزئیاتی از رفتار و شخصیت انسانی سیدحسن نصرالله تمرکز دارد که معمولاً در لابه‌لای اخبار رسمی و تحلیل‌های کلان سیاسی گم می‌شوند و به بهانه روایت دیدار، علاوه بر شخصیت شهید سید حسن نصرالله، به موضوعات دیگر نیز پرداخته شده است که فهم عمیق‌تری از بستر فرهنگی، انسانی و اعتقادی حزب‌الله لبنان به خواننده ارائه می‌دهد.
«دشواری مبارک» به قلم فائضه غفارحدادی محصول دیگر دفتر هنر و ادبیات بیداری حوزه هنری، به یکی از عجیب‌ترین و مرموزترین جنایات تاریخ معاصر می‌پردازد: انفجار هم‌زمان هزاران پیجر در لبنان و سوریه در هفدهم سپتامبر ۲۰۲۴. این کتاب روایتی است از نخستین فجایع نسل تازه‌ای از جنایات تکنولوژیک؛ جایی که خطر دیگر نه از آسمان و در قالب بمب و موشک، بلکه از درون وسیله‌ای کوچک و به ظاهر بی‌خطر، سر برمی‌آورد.
غفارحدادی در این کتاب، قلم خود را به میان زندگی‌های عادی می‌برد و ماجرا را از نگاه نزدیک‌ترین افراد به قربانیان، یعنی زنان خانواده‌ها، روایت می‌کند. این خرده‌روایت‌ها، که بیشترشان در لابی هتلی در تهران و در خلال سفر درمانی مجروحان ثبت شده‌اند، به دلیل نزدیکی به لحظه فاجعه، سرشار از جزئیات ناب و احساسات دست‌نخورده‌اند. خواننده در این اثر با چهره‌ای جدید از وحشی‌گری منطقه آشنا می‌شود. روایت انسانی و تکان‌دهنده از رذالتی که مرزهای میدان جنگ را در هم شکسته و به خصوصی‌ترین لحظات زندگی انسان‌ها نفوذ کرده است، عمق بیشتری از جنایات این قرن، با وجود قوانین حقوق بشری را نشان می‌دهد.
تلفیقی از هنر و پایداری
سه کتاب «عربیکا»، «دوازده صفر سه» و «در بازداشت حزب‌الله» نیز در رَده کتاب‌های هنر و ادبیات بیداری تعریف شده است:
«عربیکا» به قلم وحید یامین‌پور روایتگر سفری پرماجرا به لبنان و تجربه‌های نویسنده از دل جنگ و بحران‌های این کشور است. یامین‌پور در این اثر با توصیف حال و هوای کشور لبنان و مردم مقاوم آن، تصویری زنده و تأثیرگذار از زندگی و ایستادگی در شرایط سخت ارائه می‌دهد.
یکی از ویژگی‌های برجسته «عربیکا» جنبه آموزشی آن است. برای کسانی که از تاریخ آغاز مقاومت لبنان و فلسطین آگاهی چندانی ندارند، روند شکل‌گیری مقاومت، مراحل سخت و پرچالش آن، و چگونگی رسیدن به نقطه‌ای که امروز جهان با آن مواجه است، در کتاب به‌خوبی توضیح داده می‌شود. افزون بر این، خواننده با فرماندهان شاخص و تأثیرگذار جبهه مقاومت نیز آشنا می‌شود و تصویری کامل‌تر از این پدیده تاریخی به دست می‌آورد. «عربیکا» تنها یک سفرنامه نیست؛ ترکیبی است از خاطره، تاریخ، تحلیل و تجربه زیسته. اثری که می‌خواهد هم روایتگر باشد، هم آموزگار و هم الهام‌بخش؛ کتابی برای آنان که می‌خواهند از زاویه‌ای نزدیک‌تر و انسانی‌تر، مقاومت لبنان را درک کنند.
کتاب «دوازده صفر سه» نوشته محمدصادق علیزاده، به بهانه تشییع‌نگاری سید حسن نصرلله نگاشته شده و تجربه‌ای متفاوت در ادبیات مستند است؛ نه صرفاً سفرنامه و نه گزارشی خبری، بلکه ترکیبی از روایت، تحلیل و نگاه انسانی به یکی از مهم‌ترین رویدادهای سال‌های اخیر: تشییع پیکر سیدحسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان. علیزاده روایتش را از پایان سفر آغاز می‌کند؛ او با زبانی ساده و روان، لحظه‌های زنده و انسانی را ثبت می‌کند؛ روزنگاری‌هایی که بیش از هرچیز، تجربه زیسته نویسنده در دل یک واقعه تاریخی است. کتاب سفرنامه‌ای کلاسیک نیست، اما در خلال روایت، گریزی به تاریخ رژیم صهیونیستی و تحلیل قدرت نظامی اسرائیل می‌زند.
همچنین تفاوت نوع عزاداری مردم لبنان با مردم ایران در مواجهه با درگذشت سیدحسن نصرالله، از دیگر موضوعاتی است که کتاب بادقت به آن پرداخته است. در لبنان، عزاداری آمیخته با حس هویت‌طلبی و پایداری است؛ نه صرفاً سوگواری، بلکه تجدید بیعتی است با راهی که شهیدانشان رفته‌اند. این تقابل فرهنگی و اجتماعی، بخش مهمی از روایت کتاب را شکل داده و به خواننده درک عمیق‌تری از فضای حاکم بر لبنان می‌دهد.
کتاب «در بازداشت حزب‌الله» نوشته محمدحسین عظیمی در قالب روزنوشت و بر پایه تجربه میدانی سفر سه‌هفته‌ای نویسنده به لبنان پس از شهادت سید حسن نصرالله، به نگارش درآمده است. نویسنده در این اثر با تکیه بر مشاهدات شخصی و مطالعه دقیق سفرنامه‌های مرتبط با لبنان، تجربه‌ی بازداشت توسط نیروهای حزب‌الله را نقطه عطفی در روایت خود می‌داند؛ اتفاقی که عنوان کتاب نیز از آن برگرفته شده است.
محمدحسین عظیمی همچنین از زیبایی‌های معنوی این سفر، از جمله شنیدن مداحی‌ها و آواهای حماسی ایرانی در خاک لبنان یاد کرده که بخشی از کتاب را به آن اختصاص داده است. «در بازداشت حزب‌الله» ترکیبی از نگاه شخصی، روایت تاریخی، و تحلیل فرهنگی از لبنان امروز است که مخاطب را با تجربه‌ای متفاوت از منطقه مقاومت همراه می‌سازد. در این اثر علاوه بر تجربه شخصی نویسنده، به موضوعاتی چون سرگذشت امام موسی صدر، روند شکل‌گیری حزب امل، جنگ ۳۳ روزه حزب‌الله و رژیم صهیونیستی، انفجار بندر بیروت، وضعیت نشر کتاب‌های ایرانی در لبنان و معرفی برخی شهدای مقاومت نیز پرداخته شده است.
صدای ادبیات بدون شک پژواک جهانی خواهد داشت. هر نویسنده، ادیب، شاعر و هنرمند یک رسانه برای زنده نگه‌داشتن ادبیات بیداری است. آنچه مرور شد تنها بخشی از تولیدات دفتر «هنر و ادبیات بیداری» است. در کنار این آثار، مجموعه‌های دیگری نیز به حول و قوه الهی در حال آماده‌سازی و انتشارند که به‌زودی معرفی خواهند شد. هدف ما در این دفتر، بازتاب روایت‌هایی دقیق و انسانی از تجربه‌های ملت‌های منطقه است؛ روایت‌هایی که بتوانند هم حافظه تاریخی امروز را غنی‌تر کنند و هم برای پژوهشگران و علاقه‌مندان منابعی معتبر به‌جا بگذارند.
