به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از روابط‌عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، ‌نشست پژوهشی «تکیه دولت؛ افسانه‌ها و حقیقت» در سالن پرهام ساختمان آرشیو ملی برگزار شد؛ نشستی که هدف آن بازخوانی دقیق اسناد تاریخی و نقد روایت‌های رایج اما نادرست درباره یکی از مهم‌ترین بناهای آیینی و فرهنگی ایران در عصر قاجار بود. این نشست با سخنرانی رضا کوچک‌زاده، کارگردان و پژوهشگر هنرهای نمایشی‌ و با حضور پژوهشگران، علاقه‌مندان به تاریخ معماری و تعزیه، فضایی برای بازاندیشی درباره جایگاه «تکیه دولت» در حافظه جمعی ایرانیان فراهم آورد.

باورهای نادرست درباره تکیه دولت 

کوچک‌زاده در آغاز سخنانش به این نکته اشاره کرد که تکیه دولت نه‌تنها یک بنای معماری، بلکه صحنه‌ای برای نمایش قدرت سیاسی، آیین‌های مذهبی و هنر نمایشی بوده است. او سپس ۱۳ باور نادرست رایج درباره این بنا را دسته‌بندی ‌و تلاش کرد با استناد به اسناد، عکس‌ها و نقشه‌های تاریخی موجود در آرشیو ملی ایران و دیگر مراکز، این افسانه‌ها را به نقد بکشد.
به گفته وی، بسیاری از برداشت‌های عمومی درباره تکیه دولت بر پایه گزارش‌های شفاهی و روایت‌های غیرمستند شکل گرفته‌اند و تکرار آن‌ها در متون و منابع جدید، فاصله میان تاریخ و واقعیت را بیشتر کرده است.

معماری و ورودی‌های تکیه دولت

یکی از مهم‌ترین محورهای این نشست، بحث درباره مکان و مسیرهای ورودی تکیه دولت بود. در بسیاری از منابع رایج، ورودی‌های بنا به گونه‌ای روایت شده‌اند که با شواهد تاریخی همخوانی ندارند.
 کوچک‌زاده با نمایش نقشه‌ها و اسناد معماری موجود نشان داد که طراحی ورودی‌ها و راه‌های دسترسی به تکیه دولت متناسب با کارکرد آیینی و نمایشی آن بوده و روایت‌های نادرست بیشتر ناشی از گزارش‌های غیرکارشناسی است.

وی همچنین به معماری خاص بنا اشاره ‌و تاکید کرد برخلاف برخی تصورات، تاثیر مستقیم معماری غربی در ساخت تکیه دولت رد می‌شود. به باور وی، این بنا گرچه در دوره‌ای ساخته شد که تعاملات ایران با غرب افزایش یافته بود، اما سبک و شیوه‌های ساخت آن بیشتر ریشه در سنت‌های معماری ایرانی و نیازهای آیینی داشت.

ظرفیت واقعی و تغییرات مداوم بنا

موضوع دیگری که در این نشست مورد بحث قرار گرفت، ظرفیت واقعی تکیه دولت بود. در برخی منابع، ظرفیت این بنا چندین هزار نفر ذکر شده که به گفته کوچک‌زاده اغراق‌آمیز است. وی با استناد به نقشه‌ها و ابعاد واقعی بنا نشان داد که ظرفیت آن کمتر از آن چیزی است که در روایت‌ها آمده است.
وی همچنین یادآور شد که تکیه دولت در طول دوران قاجار و حتی پس از آن دچار تغییرات مداوم شده و این تغییرات موجب شده تا شناخت یکپارچه از ساختار اولیه آن دشوار شود.

جایگاه تعزیه و نقش تعزیه‌خوانان 

کوچک‌زاده بخش دیگری از سخنانش را به جایگاه تعزیه و شبیه‌خوانی در تکیه دولت اختصاص داد. وی گفت: ‌تکیه دولت نه فقط یک بنای معماری، بلکه قلب تپنده آیین‌های تعزیه در ایران بود. بسیاری از تعزیه‌خوانان مشهور در این مکان به اجرا پرداخته‌اند، اما برخلاف برخی روایت‌ها، همه این افراد جایگاهی یکسان در این بنا نداشتند. به گفته وی، تکیه دولت صحنه‌ای بود که همزمان ابعاد مذهبی، اجتماعی و سیاسی را در خود جای می‌داد و همین ویژگی، آن را از دیگر تکایا متمایز می‌کرد. ‌در بخش پایانی نشست، دکتر مختاری، پژوهشگر و نقشه‌بردار، از تجربه‌های میدانی خود در بررسی بقایای تکیه دولت سخن گفت.  وی تاکید کرد که پژوهش میدانی می‌تواند مکمل اسناد تاریخی باشد و بدون چنین بررسی‌هایی نمی‌توان به تصویر دقیقی از بنا دست یافت. مختاری ضمن ارائه نتایج کارهای میدانی خود، به چالش‌هایی مانند تغییرات شهری و نابودی بخش‌هایی از بنا اشاره کرد و گفت که بازسازی ذهنی تکیه دولت نیازمند ترکیب مطالعات اسنادی، میدانی و معماری است.

‌نشست با پرسش و پاسخ حاضران به پایان رسید، اما کوچک‌زاده در پایان بار دیگر مخاطبان را با یک پرسش مهم همراه کرد: ‌چرا امروز اندیشیدن درباره تکیه دولت ضروری است؟‌ به گفته وی، پاسخ به این پرسش صرفا یک دغدغه تاریخی نیست، بلکه تلاشی برای بازاندیشی در هویت فرهنگی و هنری معاصر ایران است.

وی تاکید کرد که تکیه دولت تنها یک بنای تاریخی از گذشته نیست؛ بلکه بخشی از حافظه فرهنگی ایرانیان است که بازخوانی آن می‌تواند به درک بهتر از ریشه‌های آیینی و هنری امروز کمک کند.

۲۴۲۲۴۲