اباذر کریمی پنابندانی- عضو کمیسیون ملی هوش مصنوعی ایران - اگر هوش مصنوعی را موتور توسعه قرن بیست‌ویکم بدانیم، بی‌تردید «اطلاعات» همان سوختی است که این موتور بدون آن حتی یک لحظه روشن نخواهد شد. کشورهایی که امروز نامشان در صدر فناوری‌های نوین دیده می‌شود، پیش از هر چیز بر اهمیت داده تأکید کرده‌اند. چین با ایجاد «دیوار بزرگ داده»، آمریکا با پلتفرم‌های عظیم جمع‌آوری و پردازش اطلاعات، و حتی کشورهای منطقه مانند امارات با راه‌اندازی استراتژی ملی داده، عملاً فهمیده‌اند که آینده‌ی هوش مصنوعی نه با شعار، بلکه با انباشت و بهره‌برداری هوشمندانه از داده‌ها ساخته می‌شود.
اما در ایران چه؟ متأسفانه ما هنوز داده را جدی نمی‌گیریم. داده در کشور ما پراکنده، جزیره‌ای و در بسیاری موارد پشت درهای بسته سازمان‌ها و نهادها حبس شده است. هر دستگاهی داده‌های خود را همچون «ملک شخصی» می‌داند و نه تنها آن را به اشتراک نمی‌گذارد، بلکه حتی برای دسترسی پژوهشگران و استارتاپ‌ها هم سدهای متعدد ایجاد می‌کند. نتیجه روشن است: پروژه‌های هوش مصنوعی در ایران یا روی داده‌های ناقص و قدیمی اجرا می‌شوند یا اساساً در حد پایلوت باقی می‌مانند. این یعنی ما فقط پوسته‌ی هوش مصنوعی را داریم، بی‌آنکه مغز آن را بسازیم.
تصور کنید بخواهیم بهترین الگوریتم‌ها را در کشور پیاده کنیم؛ اگر داده تمیز، گسترده و ساختارمند در اختیار نداشته باشیم، خروجی چیزی جز خطا، ناکارآمدی و بی‌اعتمادی نخواهد بود. درست مثل آن است که کارخانه‌ای مدرن با ماشین‌آلات روز دنیا راه‌اندازی کنیم اما هیچ ماده اولیه‌ای برای تولید در اختیارش نگذاریم. اطلاعات همان ماده اولیه‌ای است که امروز در ایران نادیده گرفته شده است.
این غفلت فقط یک مشکل فنی نیست، بلکه تهدیدی ملی است. همان‌طور که نفت در قرن بیستم به‌عنوان «طلای سیاه» سرنوشت کشورها را رقم زد، امروز داده‌ها «طلای سفید» قرن بیست‌ویکم‌اند. کشوری که نتواند داده‌های خود را جمع‌آوری، پاک‌سازی و در مسیر توسعه به‌کار بگیرد، محکوم به عقب‌ماندگی در رقابت جهانی است. عقب‌ماندگی‌ای که نه‌تنها در اقتصاد دیجیتال، بلکه در آموزش، سلامت، امنیت، حمل‌ونقل و حتی مدیریت بحران‌ها اثر مستقیم خواهد داشت.
این‌جا دقیقاً نقطه‌ای است که باید سیاست‌گذاران ما دست به کار شوند. ما نیازمند یک سازمان ملی داده هستیم؛ نهادی قدرتمند، فرادستگاهی و مستقل که وظیفه‌اش گردآوری، یکپارچه‌سازی و استانداردسازی داده‌های کشور باشد. باید قوانین شفاف برای دسترسی پژوهشگران و استارتاپ‌ها به داده‌ها تدوین شود. باید داده به‌عنوان یک دارایی ملی، همانند منابع زیرزمینی، مورد حمایت و حفاظت قرار گیرد.
بی‌توجهی به این موضوع، یعنی از دست دادن فرصت تاریخی. یعنی در حالی که دنیا در حال ساختن آینده‌ای بر پایه داده و هوش مصنوعی است، ما همچنان سرگرم جلسات و شعارها باشیم. حقیقت این است: بدون توجه به داده، هوش مصنوعی در ایران فقط یک نمایش پر زرق‌وبرق و شعاری توخالی خواهد بود.
