آندومتریوز (Endometriosis) وضعیتی است که در آن بافتی شبیه به لایه‌ی داخلی رحم (آندومتر) در بخش‌های دیگری از بدن رشد می‌کند. هنگامی که این بافت در مکان‌های نامناسب رشد کند، می‌تواند علائم دردناکی ایجاد کند که نه تنها بر چرخه‌ی قاعدگی، بلکه بر زندگی روزمره نیز تاثیر می‌گذارد. برخی افراد مبتلا به آندومتریوز به دلیل ایجاد بافت اسکار و انسداد لوله‌های فالوپ، در باردار شدن نیز دچار مشکل می‌شوند. برخی از شایع‌ترین محل‌هایی که آندومتریوز در آن‌ها ایجاد می‌شود، شامل موارد زیر است:
محل‌های کمتر شایع شامل موارد زیر است:
آندومتریوز یک بیماری شایع است که حدود 1 نفر از هر ۱۰ زن در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اغلب افرادی که به آندومتریوز مبتلا می‌شوند، بین 20 تا 30 سال سن دارند.
آندومتریوز علائم متنوعی دارد اما شایع‌ترین علامت آن «درد لگنی» است. این درد می‌تواند شدید یا خفیف باشد. معمولاً علائم درست قبل از قاعدگی و در طول آن، به دلیل التهاب ناشی از تغییرات هورمونی در آن زمان، بدتر می‌شوند. علائم آندومتریوز شامل موارد زیر است:
گاهی ممکن است فرد هیچ علامتی از آندومتریوز نداشته باشد. ممکن است شما مبتلا باشید اما تا زمانی که برای باردار شدن دچار مشکل نشوید، از آن آگاه نخواهید شد.
ارتباطی میان شدت علائم و میزان پیشرفت بیماری وجود ندارد. برخی افراد ممکن است تنها چند ضایعه‌ی آندومتریوز داشته باشند اما درد شدیدی تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ضایعات گسترده‌ای داشته باشند اما هیچ دردی احساس نکنند.
پزشکان به طور قطعی نمی‌دانند علت آندومتریوز چیست. در این بیماری، بافتی شبیه به لایه داخلی رحم در مکان‌های نامناسب بدن رشد می‌کند. پژوهشگران در حال بررسی ارتباط میان آندومتریوز و عواملی مانند قاعدگی برگشتی (رتروگراد)، اختلالات سیستم ایمنی و مشکلات هورمونی هستند که ممکن است در بروز این بیماری نقش داشته باشند.
در بسیاری از موارد، تشخیص آندومتریوز با بررسی علائم آغاز می‌شود. دوره‌های قاعدگی دردناک و سنگین می‌تواند شما را به مراجعه به متخصص زنان ترغیب کند. در اولین ویزیت، پزشک ممکن است در مورد سابقه پزشکی شما و اینکه آیا افراد دیگری در خانواده‌تان مبتلا به آندومتریوز هستند، سؤال کند. سپس معاینه لگنی انجام می‌دهد و ممکن است آزمایش‌های سونوگرافی یا MRI تجویز کند.
بیشتر بخوانید: علل و درمان دیسمنوره یا قاعدگی دردناک
سونوگرافی: برای ثبت تصاویر، مبدل روی معده یا در سونوگرافی ترانس واژینال، در واژن قرار داده می‌شود. هر دو آزمایش برای دریافت بهترین دید از اندام‌های تولید مثل صورت می‌گیرد. در سونوگرافی استاندارد نمی‌توان آندومتریوز را تشخیص داد اما می‌توان کیست‌های مرتبط با «اندومتریوما» را پیدا کند.
بیشتر بخوانید: سونوگرافی تخصصی اندومتریوز
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی): در این روش، از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری از اندام‌ها و بافت‌های بدن استفاده می‌شود.
تنها راه تشخیص قطعی آندومتریوز، لاپاراسکوپی است. در این روش، پزشک با استفاده از یک دوربین کوچک (لاپاراسکوپ) داخل لگن را بررسی می‌کند. پس از مشاهده محل بافت‌ها، می‌تواند نمونه‌ای از بافت (بیوپسی) بردارد و برای آزمایش به آزمایشگاه بفرستد.
در طول این عمل، جراح تلاش می‌کند تمام بافت‌های مشکوک به آندومتریوز را خارج یا از بین ببرد. به این ترتیب، لاپاراسکوپی هم یک روش تشخیصی و هم یک روش درمانی محسوب می‌شود. با این حال، گاهی محل ضایعات آندومتریوزی به گونه‌ای است که برداشتن آن‌ها بدون آسیب به ساختارهای حیاتی اطراف دشوار است. در این شرایط ممکن است نیاز به همکاری تیمی از جراحان مانند متخصصان زنان در جراحی کم‌تهاجمی، جراحان کولورکتال یا اورولوژیست‌ها باشد.
از زمان شروع علائم تا زمانی که آندومتریوز تشخیص داده شود، ممکن است بین 4 تا 11سال طول بکشد اما چرا این‌قدر تشخیص آندومتریوز طولانی است؟ به این دلیل که علائم آندومتریوز مبهم است و می‌تواند با علائم سایر بیماری‌ها همپوشانی داشته باشد. ممکن است آندومتریوز در ابتدا به عنوان یک مشکل دیگر تشخیص داده شود، برخی از این موارد عبارتند از:
بیشتر بخوانید: هرآنچه که باید درباره سندروم روده تحریک پذیر بدانید
عدم آگاهی در مورد آندومتریوز و اثرات آن هم می‌تواند تشخیص را به تاخیر بیندازد.
هیچ داروی شیمیایی، رژیم غذایی یا درمان هورمونی نمی‌تواند برای درمان آندومتریوز معجزه کند. تمامی روش‌های درمانی، از جمله رویکردهای طب سنتی، تنها قادر به تسکین علائم و کنترل نشانه‌های این بیماری هستند.
پزشک برای درمان آندومتریوز بر اساس چند عامل، یک برنامه درمانی برای شما تهیه می‌کند، از جمله:
در بسیاری از موارد، برنامه درمانی بر مدیریت درد و بهبود مشکلات باروری (در صورتی که قصد بارداری داشته باشید) تمرکز دارد. دارو و جراحی (یا هر دو) گزینه‌های درمانی هستند.
داروها می‌توانند به کنترل علائم آندومتریوز کمک کنند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی بدون نسخه مانند ایبوپروفن می‌توانند برای کاهش درد مفید باشند. درمان‌های هورمونی نیز یکی دیگر از گزینه‌ها هستند. این روش‌ها می‌توانند هم در کاهش درد و هم در سرکوب چرخه قاعدگی موثر باشند. بهترین دارو برای درمان اندومتریوز شامل موارد زیر است:
توجه داشته باشید که در صورت قطع مصرف دارو، علائم می‌توانند بازگردند. این داروها در دوران بارداری یا زمانی که فرد قصد بارداری دارد، توصیه نمی‌شوند. لازم است قبل از شروع هر دارو، درباره مزایا و معایب آن با پزشک مشورت کنید.
در برخی موارد، پزشک ممکن است جراحی را برای درمان آندومتریوز پیشنهاد کند. هر عمل جراحی با خطراتی همراه است اما جراحی می‌تواند راه موثری برای کاهش درد و در برخی موارد، بهبود باروری باشد. هدف جراحی، برداشتن بافت‌های آندومتریوزی است. لاپاراسکوپی و هیسترکتومی از جمله گزینه‌های جراحی هستند.
همان‌طور که پیش‌تر ذکر کردیم یکی از گزینه‌های درمان آندومتریوز، هیسترکتومی یا برداشتن رحم است. آندومتریوز یک بیماری مزمن است. بسیاری از افراد پس از جراحی، از درد آندومتریوز رهایی پیدا می‌کنند اما علائم می‌توانند طی چند سال آینده بازگردند. شدت بیماری می‌تواند بر سرعت بازگشت آن پس از جراحی تاثیر بگذارد. در برخی موارد، پزشک ممکن است ترکیبی از جراحی و دارو را برای بهترین نتیجه توصیه کند.
آندومتریوز یک بیماری به شدت التهابی است. هر چیزی که بتواند این التهاب را کاهش دهد، مفید خواهد بود. رژیم غذایی آندومتریوز با هدف بهبود علائم از طریق کاهش التهابی که به دلیل زندگی با آندومتریوز ایجاد می‌شود، طراحی شده است.
رژیم غذایی که بر پروتئین‌های کم‌چرب، چربی‌های سالم، غلات کامل و مقدار زیادی میوه و سبزیجات تاکید دارد، برای درمان اندومتریوز بسیار مفید است. در ادامه، بیشتر درباره بهترین غذاها برای درمان آندومتریوز توضیح می‌دهیم.
در جدول زیر، منابع غذایی حاوی فیبر، چربی‌های سالم، منیزیم و زینک را آورده‌ایم.
|
دسته‌بندی |
مواد غذایی توصیه شده |
نکات مهم |
|
فیبر |
میوه‌ها و سبزیجات کامل - بذر کتان آسیاب شده - حبوبات مانند لوبیا، عدس و نخود - غلات کامل مانند ماکارونی سبوس‌دار و برنج قهوه‌ای |
مصرف فیبر را به تدریج افزایش دهید. افزودن مقدار زیاد فیبر به یکباره می‌تواند باعث نفخ، گاز یا ناراحتی گوارشی شود. نوشیدن آب کافی نیز می‌تواند به کاهش این عوارض کمک کند. |
|
چربی‌های سالم (امگا - 3) |
- ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و تُن - آجیل و مغزها مانند گردو، تخم چیا و بذر کتان - روغن‌های گیاهی مانند بذر کتان |
چربی‌های تک غیراشباع با خاصیت ضدالتهابی نیز در آووکادو، روغن زیتون و کره بادام زمینی یافت می‌شوند. |
|
منیزیم |
- میوه‌ها مانند موز، پاپایا، آووکادو و شاه توت - سبزیجات برگ‌دار مانند کاهو، کلم‌برگ و اسفناج - لوبیای سیاه) - بادام و تخم کدو |
به کاهش گرفتگی‌های عضلانی و دردهای قاعدگی کمک می‌کند. |
|
روی (زینک) |
- مرغ و بوقلمون - گوشت قرمز حداکثر ۲ وعده کم‌چرب در هفته - صدف‌های خوراکی - 1 عدد تخم مرغ روزانه |
افراد گیاهخوار یا وگان بهتر است درباره منابع روی و مکمل‌ها با پزشک مشورت کنند. |
نقل قول از:
One small study involved 59 women with endometriosis. Participants supplemented with 1,200 international units (IU) of vitamin E and 1,000 IU of vitamin C. Results showed a reduction in chronic pelvic pain and a decrease in inflammation.
ترجمه:
یک مطالعه کوچک (با ۵۹ زن مبتلا به آندومتریوز) نشان داد که مصرف مکمل ۱۲۰۰ واحد بین‌المللی (IU) ویتامین E و ۱۰۰۰ IU ویتامین C منجر به کاهش درد مزمن لگنی و کاهش التهاب شد. برای افزایش دریافت ویتامین E می‌توان از مواد غذایی غنی از این ویتامین استفاده کرد.
مطالعه دیگری نشان داد که مصرف مکمل‌های روی (زینک) و ویتامین‌های A، C وE باعث کاهش شاخص‌های استرس اکسیداتیو و افزایش شاخص‌های آنتی‌اکسیدانی در زنان مبتلا به آندومتریوز می‌شود.
همچنین زنانی که سطح بالاتری از ویتامین D داشتند و محصولات لبنی بیشتری مصرف می‌کردند، میزان ابتلا به آندومتریوز در آن‌ها کمتر بود. علاوه بر ویتامین دی، دریافت کلسیم و منیزیم (از غذا یا مکمل) نیز می‌تواند برای درمان ضخامت رحم مفید باشد.
درمان‌های پزشکی متداول اندومتریوز، عمدتاً به کنترل علائم بیماری کمک می‌کنند و به درمان قطعی منجر نمی‌شوند. این روش‌ها همچنین عوارض جانبی خاص خود را به همراه دارند. به همین دلیل، بسیاری از زنان امروزه به دنبال گزینه‌های طبیعی مانند داروهای گیاهی و رویکردهای طب سنتی برای مدیریت اندومتریوز هستند. در ادامه، بیشتر درباره درمان اندومتریوز با طب سنتی توضیح می‌دهیم.
بیشتر بخوانید: بهترین زمان مصرف رازیانه برای پاکسازی رحم + ۳ روش مصرف
آندومتریوز یک بیماری مزمن و دردناک است که در آن بافتی شبیه به لایه داخلی رحم (آندومتر) در خارج از رحم رشد می‌کند. وقتی این بیماری روده را درگیر می‌کند، به شکل زیر ظاهر می‌شود:
در این بیماری، پزشکان معمولاً یک توده کوچک از بافت (ضایعه) را روی دیواره روده پیدا می‌کنند. در موارد نادرتر، این ضایعه می‌تواند به لایه‌های عضلانی دیواره روده نیز نفوذ کند. این ضایعات معمولاً به آهستگی رشد می‌کنند. ممکن است بزرگ‌تر شوند اما گاهی هم کوچک‌تر می‌شوند. پژوهش‌ها هنوز علت دقیق ایجاد این ضایعات را مشخص نکرده‌اند اما عوامل زیر با آن مرتبط دانسته شده‌اند:
علائم به محل ضایعه، اندازه و عمق نفوذ آن در دیواره روده بستگی دارد. برخی از زنان ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند اما شایع‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
علائم آندومتریوز روده ممکن است شبیه به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) باشد اما این دو بیماری متفاوت هستند. در آندومتریوز روده معمولاً علائم درست قبل و در طول قاعدگی تشدید می‌شوند.
بله، امکان بارداری وجود دارد اما ممکن است نسبت به افرادی که آندومتریوز ندارند، چالش‌برانگیزتر باشد. اگر مبتلا به آندومتریوز هستید و قصد بارداری دارید، بهتر است با پزشک خود درباره بهترین گزینه درمانی مشورت کنید. ممکن است نیاز به جراحی برای درمان آندومتریوز باشد.
مقابله با آندومتریوز می‌تواند هم از نظر جسمی، هم از نظر احساسی خسته‌کننده باشد. در ادامه، روش‌هایی را ذکر می‌کنیم که برای مدیریت آندومتریوز و زندگی با آن کمک‌کننده هستند.
با وجود پیشرفت‌های علمی در شناخت و مدیریت آندومتریوز، هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و اغلب روش‌های موجود تنها به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران می‌پردازند. تاکید بر تشخیص زودهنگام، بهره‌گیری از رویکردهای درمانی ترکیبی (داروی گیاهی، جراحی) و اصلاح سبک زندگی می‌تواند در کاهش درد و عوارض ناشی از این بیماری موثر باشد. در نهایت، درک این نکته ضروری است که آندومتریوز صرفاً یک بیماری جسمی نیست، بلکه تجربه‌ای همه‌جانبه است که نیازمند توجه هم‌زمان به ابعاد پزشکی، عاطفی و اجتماعی است.
