به گزارش خبرنگار مهر، در دنیای امروز که ارتباطات انسانی در دو بستر واقعی و مجازی گسترش یافته است، حفظ آبرو و حیثیت افراد بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. در همین راستا، قانون‌گذار با هدف صیانت از شخصیت معنوی و اجتماعی افراد، مجموعه‌ای از جرایم را در این حوزه تعریف کرده که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «توهین»، «افترا» و «نشر اکاذیب» اشاره کرد. هرچند در ظاهر ممکن است این عناوین کیفری مشابه به نظر برسند، اما از لحاظ ماهوی، قانونی و آثار قضائی تفاوت‌های قابل‌توجهی میان آن‌ها وجود دارد.
جرم توهین؛ خدشه به کرامت انسانی
توهین از جمله جرایم علیه شخصیت معنوی افراد است که قانون‌گذار برای حفظ کرامت انسانی آن را جرم‌انگاری کرده است. هر نوع به‌کار بردن الفاظ رکیک، نسبت‌های ناروا یا انجام اعمالی که موجب تحقیر و لطمه به حیثیت افراد شود، مصداق جرم توهین محسوب می‌شود. این جرم می‌تواند به شکل گفتاری، نوشتاری یا حتی رفتاری بروز پیدا کند.
بر اساس مواد ۶۰۸ و ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی، توهین به افراد عادی و مقامات رسمی هر دو مشمول مجازات است و حتی توهین در فضای مجازی نیز تحت شمول قانون قرار دارد. مجازات این جرم بسته به شرایط وقوع آن، از حبس تا شلاق تعزیری متغیر است. نکته مهم آن است که تحقق جرم توهین منوط به وجود قصد و نیت اهانت است؛ بدین معنا که اگر فردی بدون نیت تحقیر سخنی بر زبان آورد، عمل او توهین تلقی نمی‌شود.
جرم افترا؛ نسبت ناروا و اتهام بی‌اساس
افترا زمانی تحقق می‌یابد که شخصی بدون در اختیار داشتن دلیل یا مدرک معتبر، جرمی را به دیگری نسبت دهد. به بیان ساده، افترا یعنی اتهام‌زنی به فردی درباره انجام عملی مجرمانه (مانند سرقت، رشوه یا قتل) بدون هیچ مستند قانونی.
این جرم در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی مورد تصریح قرار گرفته است. تفاوت اصلی افترا با توهین در این است که در افترا، نسبت داده‌شده ماهیت مجرمانه دارد، در حالی که در توهین صرفاً تحقیر یا بی‌احترامی مطرح است. افترا می‌تواند از طریق نامه، شکایت، گزارش رسمی یا حتی انتشار عمومی اتهام محقق شود.
در صورت اثبات جرم افترا، فرد «مفتری» افزون بر مجازات حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه، موظف به اعاده حیثیت از فرد آسیب‌دیده نیز خواهد بود.
جرم نشر اکاذیب؛ دروغ‌پردازی برای تشویش اذهان عمومی
نشر اکاذیب به معنای انتشار یا بازنشر اخبار، اطلاعات یا شایعات دروغین با هدف تشویش اذهان عمومی یا آسیب به آبرو و اعتبار دیگران است. این جرم یکی از پرچالش‌ترین موضوعات حقوقی در حوزه رسانه و فضای مجازی به شمار می‌رود.
طبق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، هر فردی که به قصد اضرار به غیر یا ایجاد تشویش در اذهان عمومی اقدام به نشر مطالب دروغ کند، به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم خواهد شد. نشر اکاذیب می‌تواند در قالب پست‌های شبکه‌های اجتماعی، مقالات، گزارش‌های خبری یا حتی پیام‌های شخصی تحقق یابد.
برای تحقق این جرم، وجود سوءنیت عام و خاص ضروری است؛ یعنی فرد باید بداند آنچه منتشر می‌کند دروغ است و همزمان هدفش آسیب به دیگران یا ایجاد آشفتگی ذهنی در جامعه باشد.
تفاوت‌های اساسی سه جرم در قانون
از منظر حقوقی، سه جرم توهین، افترا و نشر اکاذیب گرچه در ظاهر مشابه‌اند، اما از نظر موضوع، نیت، شیوه اجرا و نوع مجازات تفاوت‌های بنیادینی دارند. توهین جنبه احساسی و تحقیرکننده دارد، افترا بر نسبت دادن جرم تمرکز می‌کند، و نشر اکاذیب بیشتر ناظر بر دروغ‌پردازی رسانه‌ای یا عمومی است.
شناخت دقیق این مفاهیم نه تنها مانع بروز مشکلات قضائی می‌شود، بلکه به افراد در صیانت از حقوق اجتماعی خود نیز کمک می‌کند. در دنیای امروز که بیان در فضای مجازی به سرعت گسترش می‌یابد، بی‌احتیاطی در گفتار یا نوشتار می‌تواند به‌سادگی زمینه‌ساز تشکیل پرونده کیفری شود.
قانون‌گذار با تعیین ضمانت اجراهای روشن برای هر یک از این جرایم، قصد دارد کرامت انسانی و سلامت جامعه را حفظ کند. از این‌رو، آگاهی حقوقی نسبت به تفاوت‌های میان توهین، افترا و نشر اکاذیب نه تنها ابزار پیشگیری از جرم است، بلکه راهی برای دفاع از حقوق فردی و اجتماعی در برابر آسیب‌های گفتاری و رسانه‌ای نیز به‌شمار می‌رود.
