به گزارش بهداشت نیوز، واکسن‌ها بهترین راه برای جلوگیری از بیماری‌های عفونی هستند. آن‌ها به سیستم ایمنی بدن می‌آموزند که چگونه از خود در برابر ویروس یا هر پاتوژن دیگر محافظت کند. شواهد قابل‌اعتماد و موثقی وجود دارد که نشان می‌دهد واکسن‌های COVID-19 خطر ابتلا به بیماری COVID-19 را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. آن‌ها در جلوگیری از بستری شدن، وخیم شدن بیماری کووید-19 و مرگ بسیار مؤثر هستند. در کنار تولید واکسن‌های داخلی برای مبارزه با بیماری کووید-19 تعدادی از واکسن‌های معتبر خارجی نیز برای استفاده اضطراری در ایران مجوز ورود و مصرف گرفته‌اند. یکی از این واکسن‌ها، واکسن آسترازنکا-آکسفورد ساخت کره جنوبی است. اگرچه نام رسمی این واکسن 'Vaxzevria'  است، اما بیشتر مردم آن را به نام آسترازنکا "AstraZeneca"  می‌شناسند. این واکسن در تاریخ 15 فوریه 2021 توسط سازمان جهانی بهداشت برای مصرف اضطراری مورد تأیید قرار گرفت. اثربخشی (Efficacy) واکسن آسترازنکا در کارآزمایی‌های بالینی در افرادی که دو دوز استاندارد واکسن را در انگلستان، برزیل و آفریقای جنوبی بدون در نظر گرفتن فاصله بین دوز دریافت کرده‌اند، بر اساس پیگیری متوسط 80 روزه 61% گزارش شد، اما وقتی فاصله بین تزریق دو دوز بیشتر شد اثربخشی آن نیز تا 80% افزایش یافت. علاوه بر این، نتایج کارآزمایی بالینی در ایالات متحده، اثربخشی 76% این واکسن را در برابر موارد علامت‌دار عفونت SARS-CoV-2 نشان می‌دهد. همچنین در همه این کارآزمایی‌های بالینی  واکسن آسترازنکا ایمنی (Safety) قابل قبولی را نشان داد. این واکسن اکنون در بسیاری از کشورها برای افراد بالای 50 سال توصیه می‌شود و معمولاً در دو دوز تجویز می‌شود که تزریق دوز دوم 12-4 هفته پس از دریافت دوز اول قابل انجام است. همه واکسن‌ها برای اطمینان از بی‌خطر بودن، قبل از استفاده مورد آزمایش زیادی قرار می‌گیرند و تنها در صورت اخذ استانداردهای لازم ایمنی  و کارایی  مورداستفاده قرار می‌گیرند. بااین‌وجود عوارض خفیف و نادر در اکثر واکسن‌هایی که در مقیاس جهانی استفاده می‌شوند وجود دارد. با توجه به وجود فضای مجازی و شایعات بسیار زیادی که در مورد عوارض واکسن‌ها، بخصوص واکسن آسترازنکا وجود دارد، این گزاره برگ سعى دارد با توجه به شواهد علمی موجود به بررسی عوارض واکسن آسترازنکا بپردازد.

روش‌شناسی تهیه گزارش

جمع‌آوری اطلاعات در گزاره برگ حاضر با بررسی نتایج مطالعات چاپ‌شده در مجلات معتبر و همچنین شـواهد بین‌المللی ارائـه شـده توسـط سـازمان جهانـی بهداشـت و آژانس دارویی اروپا انجام شد. در ادامه با توجه به اطلاعات موجود، مشخص شد که چه افرادی بهتر است این واکسن را دریافت نکنند و عوارض بالینی گزارش شده به‌صورت درصد گزارش گردید. همچنین اطلاعات جمع‌آوری‌شده با تعدادی از پژوهشگران به اشتراک گذاشته شد و با بررسی نقادانه و هم‌اندیشی درنهایت بـه ارائه ایـن گـزارش انجامیـد.

افرادی که منع دریافت واکسن AstraZeneca COVID-19 را دارند:

• در صورت وجود انواع دیگر واکسن‌ها بهتر است افراد زیر 50 سال از واکسن آسترازنکا استفاده نکنند. این به دلیل خطر لخته خون بسیار نادر با پلاکت کم بعد از واکسن است که در سنین زیر 50 سال بیشتر دیده می‌شود.
• افراد با سابقه واکنش آلرژیک شدید نسبت به هر یک از مواد موجود در واکسن
• افراد با کاهش پلاکت خون یا لخته خون و یا واکنش آلرژیک شدید بعد از دریافت دوز اول واکسن
• افراد دارای بیماری خاص با احتمال لخته شدن خون
• افراد با سابقه خانوادگی لخته شدن خون

5. عوارض جانبی واکسن آسترازنکا

عوارض جانبی مرتبط با واکسن آسترازنکا به دنبال تزریق دوز اول واکسن بیشتر است و البته مطالعات نشان داده‌اند که این عوارض در افراد بالای 65 سال کمتر دیده شده است. در ذیل درصد بروز این عوارض در افرادی که واکسن را دریافت کردند آورده شده اند.

                            جدول شماره 1: عوارض بالینی واکسن آسترازنکا

اما عوارض جانبی بسیار نادر دیگری نیز به شرح ذیل گزارش شده است:

لخته شدن خون همراه با پلاکت پایین عارضه جانبى بسیار نادر واکسن آسترازنکا است. این عارضه ممکن است به صورت ترومبوسیتوپنى، ترمبوز و آمبولى ظاهر گردد. به ندرت از هر  100000نفر   1نفر ممکن است دچار لخته خون بسیار نادر با پلاکت کم شود. از هر   5نفرى که دچار شدند   1نفر ممکن است فوت کند. این لخته هاى خون بعد از دوز دوم واکسن کمتر گزارش مى شوند. خطر این عوارض بسیار نادر در افراد جوان و خانم ها بیشتر است.

وضعیت استفاده از واکسن آسترازنکا در کشورهای مختلف

تاکنون حدود  400 میلیون نفر در بیش از  100 کشور دنیا حداقل یک دوز از این واکسن را دریافت کرده اند. اطلاعات بیشتر در مورد تعداد و نام کشورهایى که اجازه مصرف اضطرارى واکسن آسترازنکا دادند در گزاره برگ شماره  22 گزارش شده است. اگرچه بعد از مشخص شدن وجود عوارض بسیار نادر لخته خون بعضى از کشورها، بخصوص کشورهاى اروپایى استفاده از این واکسن را محدود کرده اند. کشورهایى مثل دانمارک، اتریش و نروژ استفاده از آن را ممنوع کردند. بسیارى از کشورها ازجمله آلمان، اسپانیا، سوئد، کانادا و غیره از این واکسن براى افراد بالاى 50، 55، و 65 سال استفاده مى کنند و برخى کشورها مانند کره و بریتانیا از این واکسن به ترتیب براى افراد بالاى  30و  40سال استفاده مى کنند.

مکانیسم ایجاد لخته خون پس از تزریق واکسن

ایجاد لخته‌های خون که به‌عنوان یکی از عوارض بسیار نادر مرتبط با واکسن آسترازنکا مطرح شده است دارای ویژگی‌های خاصی است: آن‌ها در نقاط غیرمعمول از بدن، مانند مغز، ریه و یا شکم رخ می‌دهند و با کاهش پلاکت‌ها، قطعات سلولی که منجر به انعقاد خون می‌شود همراه هستند. آزمایشات بیشتر نشان داد که ترومبوز ایجاد شده توسط واکسن شبیه به بیماری ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین (heparin-induced thrombocytopaenia) است. این یک عارضه جانبی نادری است که گاهی اوقات در افرادی که هپارین ضد انعقاد خون مصرف کرده‌اند دیده می‌شود، حتی اگر گیرندگان واکسن آن دارو را مصرف نکرده باشند. تصور می‌شود که ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین وقتی ایجاد می‌شود که هپارین به پروتئینی به نام فاکتور 4 پلاکت متصل می‌گردد. این اتصال یک پاسخ ایمنی را شروع می‌کند که ازجمله آن می‌توان تولید آنتی‌بادی علیه فاکتور 4 پلاکت که درنهایت منجر به تخریب پلاکت و آزاد شدن ماده تقویت‌کننده لخته می‌شود را نام برد. مسئله ناشناخته در اینجا این است که در غیاب هپارین چه عاملی به‌عنوان محرک ایجاد این سندرم عمل می‌کند. واکسن تولیدشده توسط آسترازنکا شامل آدنوویروس معمولی به‌عنوان حامل است که ژن پروتئین اسپایک را به آن اضافه شده است. زمانی که این ویروس تغییریافته از طریق واکسن وارد بدن و سپس سلول شود، سلول قادر است ژن پروتئین اسپایک را بخواند و از آن نسخه‌برداری کنند. به‌این‌ترتیب، سیستم ایمنی بدن پس از برخورد دوباره با این پروتئین می‌تواند آن را شناسایی و از طریق تولید آنتی‌بادی اختصاصی و سایر مکانیسم‌ها با ویروس SARS-COV-2 مقابله کند. در حال حاضر، محققان نمی‌دانند چه جزئی از این واکسن می‌تواند باعث ایجاد پاسخ ایمنی ناخواسته در برابر فاکتور 4 پلاکت شود. این می‌تواند توسط حامل (آدنوویروس) مواد دیگر موجود در واکسن و یا پروتئین اسپایک ایجاد گردد.

پس از دریافت واکسنAstraZeneca ، در صورت مشاهده علائم زیر باید فوراً به مراکز پزشکی مراجعه کرد:

• تنگی نفس
• درد در قفسه سینه یا معده
• تورم یا سردی در پا
• سردرد شدید (بخصوص 3 روز یا بیشتر از واکسن)
• تاری دید
• گیجی
• تشنج
• خونریزی مداوم، در زیر پوست که در آن هیچ آسیب قبلی وجود نداشته باشد
• کبودى هاى کوچک، لکه‌های قرمز یا بنفش یا تاول‌های خونی در زیر پوست

چند توصیه مهم برای دریافت‌کنندگان واکسن آسترازنکا

• عوارض نادر و خطرناک واکسن آسترازنکا بیشتر در جوانان دیده مى شود، به همین خاطر برخى از کشورهاى اروپایى استفاده از این واکسن را در افراد زیر  50سال یا با احتیاط استفاده و یا ممنوع کرده اند.
• اگر زیر 50 سال یا باردار هستید و قبلا واکسن زده اید و عوارض جدى نداشته اید، جاى نگرانى نیست. این واکسن از شما در برابر بیمارى کووید- 19محافظت مى کند .
• برای پیشگیری از عوارض جدی واکسن، نیازی به مصرف آسپرین قبل یا بعد از واکسیناسیون نیست. لخته شدن خون عارضه بسیار نادر است و آسپرین اثر مفیدی نخواهد داشت.
• پس از دریافت دوز اول واکسن، 2 تا 3 هفته طول می‌کشد تا واکسن ایمنی لازم را در بدن ایجاد کند و پس از دریافت دوز دوم تا حد زیادی در مقابل بیماری کووید-19 ایمنی مؤثر ایجاد می‌شود. اما حتی پس از واکسیناسیون مرحله اول، به توصیه‌های بهداشت عمومی درباره چگونگی جلوگیری از شیوع بیماری کووید-19 ادامه دهید. به‌عنوان‌مثال، فاصله اجتماعی، پوشیدن صورت و شستن دست‌ها به‌طور مناسب.
• اگر واکنش آلرژیک فوری به واکسن‌های دیگر یا درمان‌های تزریقی داشته‌اید، باید قبل از تزریق واکسن COVID-19 با پزشک خود مشورت کنید.

نتیجه‌گیری نهایی

مانند همه داروها، همه واکسن‌ها نیز می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند. بیشتر این موارد خفیف تا متوسط ​​و کوتاه‌مدت هستند. عوارض جدی در واکسن آسترازنکا مانند لخته شدن خون، ترومبوسیتوپنی و واکنش آلرژیک بسیار نادر می‌باشند. نباید هیچ‌وقت فراموش کرد که به‌طورکلی مزایای استفاده از واکسن در همه‌گیری بیماری کووید-19 بسیار بیشتر از عوارض آن می‌باشد.

منبع: کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-19 وزارت بهداشت